Endokrin sistem daxili ifrazat vəzlərinin meydana gətirdiyi bir sistemdir. Daxili sekresiya vəziləri hormon sintez və sekresiyası edən orqanlardır. Hormonlar bədənimizdəki müxtəlif fəaliyyətləri nəzarət edir. Hormonların fərqli tipləri, çoxalma, maddələr mübadiləsi, böyümə və inkişafı nəzarət edir. Hormonlar ayrıca ətrafımıza verdiyimiz reaksiyanı də nəzarət edir və bədənimizin funksiyaları üçün lazımlı uyğun miqdarda enerji və qidanı təmin etməyə köməkçi olurlar. Endokrin sistemi meydana gətirən ifrazat vəzləri, hipotalamus, hipofiz, qalxanabənzər vəzi (tiroid), qalxanabənzər ətraf vəzi (paratiroid), mədəaltı vəzi (pankreas), yumurtalıqlar (qadında overler, kişidə testisler), böyrəküstü vəzidir.
Endokrinoloq kimdir?
Endokrinoloq endokrin sistem xəstəlikləriylə məşğul olan həkimdir. Endokrinoloqlar ifrazat vəzlərini təsir edən xəstəliklərin diaqnozunu qoyurlar. Ümumiyyətlə kompleks olan və bədənimizdəki bir çox sistemi əhatə edən xəstəlikləri necə müalicə edəcəklərini bilirlər. Birinci pillə həkiminiz, endokrin sistem ilə əlaqədar bir probleminiz olduğunda sizi bir endokrinoloqa sövq edər.
Endokrinoloqların fəaliyyəti nələrdir?
Endokrinoloqlar hormon balanssızlığı və problemlərinə diaqnoz qoymaq və müalicə vermək üçün təhsil alıblar. Bir çox fərqli vəziyyətlərlə maraqlanırlar:
- diabet
- tiroid xəstəlikləri
- metabolik pozğunluqlar
- hormonların çox ya da az istehsalı
- menopoz
- osteoporoz
- hipertenziya
- yağ mübadiləsində ilə əlaqədar xəstəliklər
- infertilitə (sonsuzluq)
- böyümə geriliyi (boy qısalığı)
- ifrazat bezlərinin şişləri
- köklük
Endokrinoloqlar ayrıca, ifrazat vəzlərinin necə işlədiyini qiymətləndirmək üçün bəzi testlər istəyə bilərlər.
Endokrinoloqlar hansı növ tibb təhsili alırlar?
Endokrinoloqlar altı illik tibb fakültəsini bitirirlər və sonrasında dörd və ya beş illik daxili xəstəliklər ixtisas proqramını tamamlayarlar. Üç il də hormon xəstəliklərinə necə diaqnoz qoyacaklarını və müalicə edəcəklərini öyrənmək üçün keçirərlər. Toplam olaraq bir endokrinoloqun təhsili 13 ildən çox zaman alır.
Ən tez rast gəlinən endokrin xəstəliklər və pozğunluqlara nələrdir?
Endokrin sistemin xəstəliklər müxtəlif dəyişik sahələrdə gruplandırıla bilinər. Bəzi endokrinoloqlar bir və ya daha çox endokrin sistem xəstəliyi üzərinə ixtisaslaşırlar, -diabet, tiroid, çoxalma və menstural pozğunluqlar kimi. Digərləri endokrinologiyanın bütün sahələrində çalışırlar.
Endokrinologiyanın ana sahələri aşağıda açıqlanmışdır.
Diabet
Diabet olan xəstələrin qanlarında şəkərin miqdarı çoxdur. Son araşdırmalar qan şəkərinə nəzarətin diyabetin yol aça biləcəyi ciddi problemlərin qarşısını almağa köməkçi ola biləcəyini göstərmişdir. Bu problemlər gözlər, böyrəklər və sinirlərlə əlaqədardır və qan şəkəri nizamı yaxşı olmayan xəstələrdə korluğa, böyrək çatışmazlığına, dialize və ya gangrenalara yol aça bilərlər. Endokrinologlar, diyabet pəhriz və ağızdan alınan dərmanlar və ya insulinlə müalicə edirlər. Qan şəkərini nəzarət edə bilmək üçün xəstələrlə birlikdə işləyir və xəstələri izləyərlər beləcə də inkişaf edə biləcək səhiyyə problemlərini mane ola bilirlər.
Tiroid
Tiroid pozğunluğu olan xəstələrin tez-tez enerji səviyyələri əlaqədar problemləri vardır. Bunun yanında əzələ sərtliyi, duyğu pozuqluqları, çəki nəzarəti və isti və ya soyuğa qarşı dözümlülüklə bağlı problemləri də ola bilər. Endokrinologlar tiroidin çox və ya az fəaliyyətinin səbəb olduğu tiroid hormonu çoxluğu (hipertiroidi) və ya azlma (hipotiroidi) olan xəstələri müalicə edirlər. Xəstələrin hormon tarazlığını təmin etməyə ya tiroid hormonu verərək ya da çox hormonu bloka edərək köməkçi olarlar. Endokrinologlar ayrıca tiroid düyünləri, tiroid xərçəngi və böyümüş tiroid toxumasını (guatr) müalicə etmək üçün də təhsil alırlar.
Sümük
Sümükləri yumşaldan Yeniyetmələrin Osteomalazi (uşaqlıqda Raxitizm) və osteoporoz, kalsium tarazlığını pozan və osteoporoz inkişaf etdirən paratiroid xəstəlikləri endokrinologların diaqnoz qoyub müalicə etdikləri sümük xəstəlikləridir. Osteoporoz skeleti zəiflədən bir xəstəlikdir. Sümük toxumasına bəzi hormonların qoruyucu bəzi hormonların pozucu təsiri vardır. Hormon səviyyəsi anormal olduğunda, sümüklər kalsium itirib zəifləyir. Qadınlarda klimaks və kişilərdə testis funksiyalarının itkisi və yaşlanma, sizi sümük qırıqları üçün riskli bir vəziyyətə gətirə bilər.
Çoxalma / sonsuzluq
Dünyada təxminən hər on cütdən biri uşaq sahibi ola bilməməkdədir. Endokrin araşdırmaları minlərlə cütün uşaq sahibi olmasına köməkçi olmuşdur. Endokrinologlar infertiliteye səbəb ola biləcək hormon pozğunluğuna diaqnoz qoyur və müalicə edirlər. Hormon verilməsinə ehtiyac olaan xəstələrlə işləyirlər. Endokrinologların çoxalma endokrinologiyasında müalicə etdikləri problemlər, menopoz şikayətləri, aybaşı nizamsızlıqları, polikistik over sindromu (PKOS), premenstural sindrom və impotans (cinsi gücsüzlük) daxildir.
Obezite və artıq çəki
Endokrinologlar, artıq çəkili və obez xəstələri, metabolik və hormonal problemlər səbəbiylə araşdırıb müalicə edirlər. Obez kəslərdə ən çox bədən yağı var deməkdir. Tiroid, adrenal, over və hipofiz pozğunluqları obeziteye səbəb ola bilər. Endokrinologlar ayrıca, obeziteyle əlaqəli insulin müqaviməti və genetik problemləri qiymətləndirər və müalicə edirlər.
Hipofiz vəzi
Hipofiz sıxlıqla bədənin ana ifraz edici vəzi olaraq adlandırılır çünki digər ifrazat vəzlərinin nəzarəti ondadır. Hipofiz bəzi əhəmiyyətli hormonları istehsal edir. Hipofiz hormonlarının çoxluğu ya da azlığı, infertilitə, menstural pozğunluqlar, böyümə pozğunluqları (həddindən artıq böyümə və ya qısa boy), kortizol balanssızlıqları (köklük və ya zəiflik), prolaktin çoxluğuna yol aça bilər. Endokrinologlar bu vəziyyətləri dərmanlarla nəzarət edirlər və cərrahiyə ehtiyac duyan xəstələri istiqamətləndirirlər.
Böyümə
Uşaqlar və böyüklər kafi böyümə hormonu olmamasından təsirlənirlər. Pediatrik endokrinologlar, qısa boy və digər böyümə pozğunluqlarına gətirib çıxaran endokrin pozğunluqları olan uşaqları müalicə edirlər. Böyümə hormonu əskikliyi olan yetkinlər emosional stress və halsızlıq yaşayarlar. Bu kəslər üçün etibarlı və təsirli böyümə hormonu müalicəsi mövcuddur.
Hipertenziya
Hipertenziya, yüksək qan təzyiqi deməkdir və ürək xəstəliyi üçün bir risk faktorudur. İnsanların% 10 'undan çoxu, böyrək üstü vəzdə sintez edilən hormon olan, aldosteronun çoxluğu səbəbiylə yüksək qan təzyiqinə malikdir. Bu hadisələrin təxminən yarısının cərrahiyə ilə çıxarıla toxumaları vardır. Metabolik sindrom və ya nadir bir adrenal pozğunluq olan feokromositoma da hormon pozğunluğuna gətirib çıxararaq hipertansiyona səbəb ola bilər. Bütün bu vəziyyətlər müvəffəqiyyətli bir şəkildə müalicə edilə bilər.
Lipid pozğunluqları
Lipid pozğunluğu olan xəstələrin normal bədən yağ (xolesterol) səviyyələrini təmin etməkdə problemləri vardır. Ən sıx rast gəlinən lipid pozğunluqları; xolesterol çoxluğu, triqliserid çoxluğu, ya da qoruyucu xolesterol (HDL Xolesterol) azlığıdır. Bu yağ səviyyələrinin yüksəkliyi, ürək (koronar) xəstəliyi, iflic və perifer damar xəstəlikləri (ayaqlardakı dövran problemləri) ilə əlaqəlidir. Endokrinologlar, lipid pozğunluqları ilə əlaqəli ola biləcək, hipotiroidizm (tiroid hormon azlığı), dərman istifadəsi (kortizon kimi), genetik və ya metabolik vəziyyətləri təyin edirlər. Lipid pozğunluqları xüsusi idarəetmə tələb edən diabet, metabolik sindrom, polikistik over sindromu (PKOS) və obezite kimi vəziyyətlərlə birlikdə müşahidə oluna bilər. Xüsusi diyetlər, məşq və dərmanlar hiperlipidemi və digər lipid pozuqluqlarını müalicə etmək üçün tətbiq edilir.
